SELEF ALİMLERİNİN EBU HANİFE HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Selefîlerin Yolunu Tâkip Ettikleri ve Bunu Dinin Görevi Olarak Bildikleri Âlimlerin Ebû Hanife Hakkında Görüşleri

MUHAMMED BİN İDRİS EŞ-ŞÂFİÎ (İMAM ŞÂFİÎ): "Ebu Hanife'nin reyini sihirbazın ipine benzetiyorum. Şöyle çekersen sarı, böyle çekersen yeşil gelir."; “Ebu Hanife, Kur’an ve Hadis câhilidir.”; “Yazdığı kitapların yarısından çoğu Kitap ve Sünnete muhaliftir.”
MÂLİK BİN ENES (İMAM MÂLİK): "Dinde hile yaptı" der. Ebu Hanife'nin, eline kılıç alıp bu ümmete karşı savaşma­sının, kıyas ve reyi onlar arasında yaymasından daha ehven olacağını söyler. İbn Adiyy’in naklettiğine göre; İmam Mâlik, “Ebu Hanife beldenizde anılıyor mu?” diye sorduğunda "evet" cevabı alınca; “O beldede durulmaması gerekir” diyor.
İMAM AHMED BİN HANBEL: “Ehl-i Re’yden, Ebû Hanife ve ashâbından hadis rivayet olunmaz.” Derdi. Ona göre, Ebu Hanife'nin meclisinde bulunmak bile bir cerh sebebidir.
BUHÂRÎ: Ebû Hanife’yi cerh etmiş, hiçbir hadisini kitabına almamıştır. “Ebû Hanife, mürciedendir. Re’y ve hadisi terk edilir. Buhari’nin, "Sahih"inde zaman zaman "bazı insanlar dediler ki" diye başlayarak üstü kapalı bir biçimde Ebu Hanife'yi ve onun görüşlerini tenkid ettiği bilinmektedir.
MÜSLİM BİN HACCAC (İMAM MÜSLİM): "Ebu Hanife, rey sahibidir. Hadisi muztaribdir ve fazla sahih hadisi yoktur.” der ve Ebû Hanife’yi cerheder, hiçbir hadisini kitabına almaz.
NESÂÎ: O da Ebû Hanife'yi cerhedenlerdendir. Nesâî, Ebu Hanife hakkında şöyle der: "Hadiste kuvvetli değildir. Rivayeti az olmasına rağmen hata ve galatı çoktur."
EVZAÎ: “Biz onu, kendisine bir hadis ulaştığı halde başka bir görüşle hadise muhalefet ettiğinden dolayı kınıyoruz."
SÜFYÂN-I SEVRÎ: Süfyân, Ebû Hanife’nin ölüm haberini alınca; "Elhamdülillah!” diyor ve ilâve ediyor: “O İslâm’ı ilmek ilmek çözen birisiydi. İslâm’da ondan daha uğursuz biri doğmamıştır." Ebu Hanife'yi iki veya üç kere tevbeye dâvet ettiğini söyler.
KADI ŞERİK: Şerik'e sorulur. Ebu Hanife'yi neden dolayı tevbeye davet ettiniz? Şerik'in cevabı kesindir: "Küfürden." Yine, Şerik şöyle der: "Kûfe'nin dört bir ta­rafında içki satıcısı olmak oralarda Ebu Hanife'nin kavliyle konuşan birinin bulunmasından daha hayırlıdır"
İBN EBÎ ŞEYBE: Buhârî’nin naklettiğine göre o, Ebû Hanife hakkında şöyle demiştir: "Onun bir Yahudi olduğu kanaatindeyim"
EBÛ ZUR’A ER-RÂZÎ: Ebû Hanife, cehmiyye’ye şiddetle karşı çıktığı halde; onu cehmiyyeden sayar ve hadis konusunda zayıf olduğunu söyler.
İBN KUTEYBE: Ebu Hanife ve talebelerini Mürcie'ye mensub kimseler arasında sayan İbn Kuteybe, bunların da içinde yer aldığı rey ehlini "mazeretsiz olarak Kur'an'a ve Resulüllahın sünnetine muhalefet” ile suçlar.
UKAYLÎ: Ebû Hanife’yi yalancı, hadis ve reyine güvenilmez, sahtekâr, zaman zaman küfre düşen bir insan olarak takdim etmiştir.
HAMMÂD BİN SELEME: "Ebû Hanife bir şeytandı. Resulullah’ın (s.a.s.) hadislerini alır, ama re’yi ile reddederdi."
VEKÎ’: İmam Şâfii’nin hocası Vekî’ şöyle der: “Ebû Hanife, Hasen b. Salih'i kasdederek: "Annesiyle nikâhlansa bile imanı Cebrail'in imam gibi­dir" dedi. Bundan sonra Şerîk, onun ve ashabının şehadetini kabul etmedi. Sevrî ise ölene kadar onunla konuşmadı."
İBN EBÎ DÂVUD: “Ebu Hanife'yi kötüleme konusunda ule­manın icmâı vardır.” (Ne kolay icmâ var diye iddia edebiliyorlar!) “Çünkü Basra'nın imamı Eyyüb es-Sahtiyânî, Kûfe'nin imamı Sevrî, Hicaz'ın imamı Mâlik, Mısır'ın imamı Leys b. Sa'd, Şam'ın imamı Evzâî, Horasan'ın imamı Abdullah b. Mübarek onun aleyhinde ko­nuşmuşlardır.”
İBN HIBBÂN: Ebu Hanife'ye yönelik ithamlarını şu şekilde maddeleştirebiliriz:
Hadis bilgisi zayıf, rivayet ettiği 130 hadisin 120’sinde hata etmiş,
200 civarında hadis ri­vayet etti. Bunlardan sadece dördünde isabet etti. Geri kalanların ya isnadını karıştırdı ya da metnini değiştirdi" (İtham ettiği iki maddedeki ifadenin birbirleriyle çeliştiğine dikkat)
Mürcie'den ve ircaya davet ediyor,
Küfürden iki defa tevbeye davet edildi. (Sevrî'den naklen),
Kur'an mahlûktur diyor,
Bu ümmetin fitnecisi (Sevrî’den naklen),
Muhammed’in (s.a.s.) dinini değiştiren,
Hz. Peygamberin bir hadisine hezeyan, başka bir hadisine hurâfe diyen,
Domuz eti yiyen bir kimse hakkında ne dersin? diye soran birisine: “Bir şey gerekmez” diyen,
Allah'a yakınlık maksadıyla bir katıra ibâdet eden kimsenin bu davra­nışında bir beis görmeyen kişi olarak Ebû Hanife’ye ithamlarda bulunuyor.
İBN ADİYY: Hz. Peygamber'i rüyasında gören bir şahıs, Ebu Hanife'den hadis alı­nıp alınamayacağını soruyor. Hz. Peygamber "alınmaz" diyor.
Ebu Hanife birisine, "size rivayet ettiklerimin hepsi hata" diyor.
Fadl b. Dükeyn, "doğuda ve batıda hayırla yadedilen hiçbir fakih yoktur ki Ebu Hanife meclisini ayıplamamış olsun" diyor.
Ebu Hanife'nin işe yarar hadisleri olmakla beraber; genel olarak riva­yetleri, galat, tashif, sened ve metinlerde ziyadeler, raviler arasında tashiflerle doludur. On küsur hadisi dışında, rivayetlerinin tamamı gayrı sahihtir.
EBÛ NUAYM EL-İSFEHÂNÎ: “Kur'an'ın mahlûk olduğunu söyledi. Bu rezil sözünden dolayı birçok defa tevbeye davet edildi. Hatası ve evhamı çok birisidir.”
HATÎB BAĞDÂDÎ: “Bir kısmı dini asıllara, bir kısmı furuata ait olan birçok çirkin işlerden dolayı (bu imamlar), onun (Ebu Hanife) hakkında çok şey söylemişlerdir.”
CÜVEYNÎ: Ebû Hanife için: “Kendisi saptığı gibi, başkalarını da saptırdı.” Ebu Hanife'nin nazarının (re’yinin) çoğunun; Kur'an, Sünnet, âsâr ve icma-ı ümmete muhâlif olduğu­nu söyler.
GAZÂLÎ: “Ebu Hanife'ye gelince o, müçtehit değildir. Çünkü lügat (Arap­ça) bilmiyordu. O, hadisleri de bilmiyordu. Bu yüzden zayıf hadisleri kabul edecek, sahihleri reddedecek derecede cüretkârdı. Bizatihi anlayış sahibi biri de değildi, fakat akıllı geçinirdi.”
Yukarıdaki ehl-i hadis âlimlerin yanında; Beyhakî, Darekutnî, İbnü'l-Cevzî, Ca'fer b. Muhammed es-Sâdık, İbn Ebî Hatim er-Râzî, Fahreddin Râzî ve kısmen Nâsıruddîn el-Elbânî gibi selefi geçinenlerin izinden gitmeye çalıştıkları Ebû Hanife’ye muhâliflikte aşırı gidenlerdendir. Yukarıdaki âlimlerin bu görüşlerinin kaynakları için bkz. Ahmed Kalkan’ın facebook sayfasındaki “Ebû Hanife’ye Ehl-i Hadis Âlimlerin Düşmanlığı” adlı 2. Yazının sonundaki dipnotlar ve D.İ.B. yayınlarından, Dr. İsmail Hakkı Ünal, İmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayışı Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu adlı kitabının 219-322 sayfaları.
Ahmet Kalkan